Ngày 5/12, Liên minh châu Âu (EU), Australia và Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) bắt đầu áp giá trần đối với dầu thô Nga nhập khẩu bằng đường biển ở mức 60 USD/thùng. Mục tiêu hạn chế việc Nga tăng giá dầu do chiến sự tại Ukraine nhằm hạ nhiệt tình trạng lạm phát toàn cầu. Tuy nhiên, những tính toán giữa hai bờ Đại Tây Dương và cách mà Nga ứng xử với biện pháp trừng phạt mới này có thể dẫn vấn đề phát triển theo hướng khác.
Tại sao EU có thể áp trần mức giá dầu Nga?
Vì hiện nay các công ty bảo hiểm vận tải lớn trên thị trường mà Nga đang làm việc đều tập trung tại EU.
Theo biện pháp được thống nhất, thời gian thực hiện bắt đầu từ ngày 5/12/2022 nhưng sẽ có 45 ngày quá độ nhằm đảm bảo các tàu đã tải hàng trước ngày 5/12/2022 có thể tiếp tục hành trình và dỡ hàng trước ngày 19/1/2023 mà không vi phạm các quy định mới. Mức giá trần ban đầu sẽ là 60 USD/thùng và sẽ được xem xét lại cứ sau mỗi 2 tháng, bắt đầu từ giữa tháng 1/2023, nhưng vẫn phải đảm bảo rằng mức giá trần mới thấp hơn 5% so với giá trung bình của dầu thô Nga được quy định bởi Cơ quan Năng lượng Nguyên tử (IEA). Mọi thay đổi về giá trần sẽ phải có sự đồng thuận tuyệt đối của 27 nước EU và tiếp đó là G7. Đồng thời, mỗi lần thay đổi cần có 90 ngày ân hạn để đảm bảo không có tàu nào trên biển mang theo dầu thô Nga ở mức giá không đúng với thay đổi mới.
Bước đi đúng đắn của EU?
Khi thiết kế các biện pháp nêu trên, phương Tây muốn hạn chế nguồn thu từ năng lượng của Nga từ đó khiến việc tài trợ cho chiến dịch quân sự tại Ukraine của Nga gặp khó khăn. Tuy nhiên, phải thấy rằng nếu giá trần được thiết kế ở mức 50 USD/thùng có thể gây nhiều khó khăn cho Nga, nhưng với mức 60 USD/thùng, Nga chí ít đang ở “điểm hoà vốn tài chính”. Cho nên, theo chuyên gia năng lượng Simone Tagliapietra thuộc Viện Nghiên cứu Bruegel (Bỉ), ở điều kiện thị trường hiện nay, mức giá trần 60 USD/thùng đối với dầu thô Nga sẽ không gây phương hại cho Moskva.
Ở khía cạnh khác, các biện pháp chế tài của phương Tây nhằm vào các hãng tàu biển và bảo hiểm, nhưng Nga sớm chuẩn bị biện pháp đối phó. Theo công ty tư vấn năng lượng Rystad, Nga đã âm thầm tập hợp 103 tàu chở dầu lâu năm. Từ đầu năm 2022, Nga đã nắm quyền kiểm soát số tàu chở dầu này bằng cách mua một số tàu và sử dụng lại một số tàu từng vận chuyển dầu đến, đi từ Iran hoặc Venezuela. Bên cạnh đó, Nga cũng củng cố các công ty bảo hiểm của riêng mình. Ngân hàng Trung ương Nga (CBR) đã tái cấp vốn và bảo lãnh giúp Công tỷ tái bảo hiểm quốc gia Nga (NRCR) có đủ năng lực để thay thế bảo hiểm hàng hải của châu Âu.
Rủi ro không chỉ với phương Tây
Theo Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov ngày 6/12, phương Tây áp giá trần với dầu thô của Nga đã vi phạm các nguyên tắc vận hành kinh tế cơ bản, khiến sự phân rã thị trường thế giới sẽ trở thành hiện thực. Ông Ryabkov cũng cảnh báo phương Tây sẽ phải đối mặt với tình trạng bất ổn ngày càng tăng trên thị trường năng lượng trong khi Moskva dễ dàng tìm ra khách hàng mới có nhu cầu về dầu mỏ.
Trên thực tế, sau khi quy định áp giá trần đối với dầu thô Nga có hiệu lực, Ấn Độ đã phát tín hiệu rằng nước này sẽ ưu tiên nhu cầu năng lượng của mình và tiếp tục mua dầu từ Nga. Ngoài Ấn Độ, Trung Quốc cũng có thể tiếp tục mua dầu thô của Nga. Các khách hàng mua dầu thô của Nga có thể “lách luật” bằng cách sử dụng đội tàu của mình, thành lập các công ty bảo hiểm để thay thế cho các doanh nghiệp bảo hiểm bị cấm theo quyết định của phương Tây.
Có thể nói, phương Tây đã thành công khi đồng lòng áp trần giá dầu thô Nga, nhưng hiệu quả như thế nào cần phải quan sát. Hiện tại, như tuyên bố của Phó Thủ tướng Nga Alexander Novak hôm 6/12, trong bối cảnh tình hình bất ổn như hiện nay, Nga có thể giảm sản lượng dầu mỏ.
Cùng với việc Trung Quốc nới lỏng hạn chế biện pháp phòng chống COVID-19, tiến tới mở cửa trở lại nền kinh tế, nhu cầu dầu mỏ thế giới sẽ tăng lên. sáng kiến áp giá trần đối với dầu thô Nga có thể có tác động tiêu cực hơn nữa đối với nền kinh tế toàn cầu. Bởi giá dầu tăng cao có thể dẫn đến những khó khăn chính trị cho các quốc gia đang đối phó với sự gia tăng bất bình đẳng và cản trở sự phục hồi kinh tế toàn cầu.
Bị áp trần giá dầu, Nga đưa ra 3 kịch bản trả đũa phương Tây
Theo đó, lựa chọn thứ nhất là cấm hoàn toàn việc xuất khẩu dầu thô Nga sang các nước liên quan việc ủng hộ áp trần giá dầu, kể cả khi họ mua dầu Nga qua trung gian hoặc trong chuỗi cung ứng.
Lựa chọn thứ 2 là cấm xuất khẩu dầu theo các hợp đồng trong đó có điều khoản liên quan trần giá dầu, bất kể nước nào là bên nhập khẩu.
Thứ 3 là đưa ra “giá biểu thị”, xác định mức giảm tối đa của dầu Urals dựa trên dầu thô Brent, và sẽ không thông qua bất cứ thỏa thuận bán dầu nào nếu mức giảm này gia tăng.
